Ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια που περιβάλλουν το Νησί του Πάσχα είναι πολύ πιθανό να λύθηκε, καθώς οι επιστήμονες εντόπισαν ποιοι κατασκεύασαν τα εμβληματικά πέτρινα κεφάλια πριν από 900 και πλέον χρόνια.
Το Νησί του Πάσχα γνωστό και ως Ράπα Νούι, είναι νησί της Πολυνησίας που βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό και είναι επαρχία της Χιλής. Στο παρελθόν, οι ερευνητές θεωρούσαν ότι τα αγάλματα, βάρους 12 έως 80 τόνων, θα απαιτούσαν τις συνδυασμένες προσπάθειες εκατοντάδων εργατών για να κατασκευαστούν και να μετακινηθούν.
Ωστόσο, νέα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι τα αγάλματα, γνωστά ως Μοάι, δεν σκαλίστηκαν από έναν ενιαίο ισχυρό αρχηγό. Αντίθετα, κάθε Μοάι σκαλίστηκε από μια μικρή φυλή ή από μια μεμονωμένη οικογένεια, με μόλις τέσσερα έως έξι άτομα να εργάζονται σε ένα μόνο άγαλμα.
Η ανακάλυψη των αρχαιολόγων
Χρησιμοποιώντας ένα νέο τρισδιάστατο μοντέλο του κύριου λατομείου Μοάι του νησιού, οι αρχαιολόγοι εντόπισαν 30 ξεχωριστά «εργαστήρια» όπου παράγονταν τα αγάλματα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι κάθε φυλή φαίνεται να είχε το δικό της μοναδικό καλλιτεχνικό στυλ, εξειδικευμένες τεχνικές και προτιμώμενα σημεία εξόρυξης.
Ο επικεφαλής συγγραφέας, καθηγητής Carl Lipo του Πανεπιστημίου Binghamton, ανέφερε: «Βλέπουμε ξεχωριστά εργαστήρια που αντιστοιχούν πραγματικά σε διαφορετικές φυλετικές ομάδες, οι οποίες εργάζονται εντατικά στις δικές τους συγκεκριμένες περιοχές. Μπορείς πραγματικά να δεις γραφικά από την κατασκευή ότι εδώ φτιάχνεται μια σειρά αγαλμάτων, εκεί μια άλλη σειρά και ότι είναι τοποθετημένα δίπλα–δίπλα».
Η παραγωγή Μοάι στο Ράπα Νούι ξεκίνησε κάπου γύρω στον 13ο αιώνα, καθώς οι πολυνησιακές κοινότητες άρχισαν να σκαλίζουν ολοένα και μεγαλύτερα μνημεία. Όταν έφτασαν οι πρώτοι δυτικοί εξερευνητές τον 18ο αιώνα, υπήρχαν σχεδόν 1.000 αγάλματα διάσπαρτα στο νησί, ενώ πολλά ακόμη κείτονταν ημιτελή στο λατομείο Ράνο Ραράκου.
Ωστόσο, το πώς και γιατί αυτή η νησιωτική κοινότητα επένδυσε τόσο τεράστιους πόρους στην κατασκευή αυτών των μνημείων παρέμενε μυστήριο. «Το λατομείο είναι σαν την αρχαιολογική Ντίσνεϊλαντ», ανέφερε ο καθηγητής Lipo. «Ήταν πάντα ένας θησαυρός πληροφοριών και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά παραμένει αξιοσημείωτα ανεπαρκώς τεκμηριωμένο».
Οι κρυφές λεπτομέρειες
Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PLoS One, ο καθηγητής Lipo και οι συνεργάτες του προσπάθησαν να λύσουν αυτό το παζλ δημιουργώντας έναν λεπτομερή ψηφιακό χάρτη του λατομείου. Χρησιμοποιώντας ένα drone, οι ερευνητές τράβηξαν περίπου 22.000 φωτογραφίες του χώρου και τις συνένωσαν σε ένα ενιαίο τρισδιάστατο μοντέλο που μπορεί να εξερευνήσει οποιοσδήποτε.
Πέρα από τη διατήρηση του χώρου για μελλοντική μελέτη, ο εντυπωσιακός αυτός χάρτης αποκάλυψε και λεπτομέρειες που είχαν μείνει κρυφές από προηγούμενες έρευνες. Ο καθηγητής Lipo τόνισε: «Μπορείς να δεις πράγματα που δεν θα μπορούσες να δεις στο έδαφος. Μπορείς να δεις κορυφές, πλευρές και σημεία στα οποία δεν θα μπορούσες ποτέ να φτάσεις περπατώντας».
Σημαντικό είναι ότι αυτός ο χάρτης αποκάλυψε πόσο διαφορετικά ήταν πραγματικά τα επιμέρους εργαστήρια. Για παράδειγμα, τα Μοάι συνήθως σκαλίζονταν ξεκινώντας από τις λεπτομέρειες του προσώπου πριν διαμορφωθεί το κεφάλι και το σώμα. Αλλά άλλοι τεχνίτες χάραζαν πρώτα ολόκληρο το μπλοκ πριν ξεκινήσουν το πρόσωπο, ενώ κάποιοι δούλευαν πλευρικά επάνω στους βράχους.
Ομοίως, μερικά Μοάι φέρουν διακριτά σημάδια μοναδικής καλλιτεχνικής προσέγγισης, συμπεριλαμβανομένων μερικών που έχουν εμφανώς θηλυκή όψη. Τα εργαστήρια φαίνεται επίσης, να χωρίζονταν από φυσικά χαρακτηριστικά του βράχου και όχι από ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές. Οι ερευνητές λένε ότι αυτό δείχνει πως η πρόσβαση στο λατομείο δεν ελεγχόταν από μία ενιαία αρχή, αλλά ότι οι επιμέρους ομάδες διαπραγματεύονταν μεταξύ τους.
Η διαδικασία μετακίνησης των Μοάι
Αυτά τα ευρήματα αμφισβητούν την άποψη ότι τα μεγάλα μνημεία όπως τα Μοάι αποτελούν ένδειξη μιας μεγάλης, ισχυρής ιεραρχίας που κινητοποίησε πολλά άτομα σε ένα ενιαίο έργο. Αυτό ενισχύει αυξανόμενα στοιχεία ότι η κατασκευή και η μετακίνηση των Μοάι δεν θα απαιτούσε σχεδόν τόσο μεγάλη εργασία όσο πίστευαν προηγούμενοι ερευνητές.
Στο παρελθόν, θεωρούσαν ότι τα Μοάι σύρονταν ανάσκελα από το λατομείο έως την τελική τους θέση, κάτι που θα απαιτούσε τεράστια προσπάθεια. Αλλά σε πρόσφατη μελέτη, ανθρωπολόγοι βρήκαν ότι οι κάτοικοι του Ράπα Νούι πιθανότατα χρησιμοποιούσαν σχοινιά για να τα λικνίζουν σε ζιγκ–ζαγκ μοτίβο. Δένοντας σχοινιά εκατέρωθεν του κεφαλιού και τραβώντας τα εναλλάξ, το Μοάι μπορεί να λικνιστεί δεξιά–αριστερά και να μετακινηθεί προς τα εμπρός με μια κίνηση «περπατήματος».
Αυτή η τεχνική θα επέτρεπε σε μικρές ομάδες ανθρώπων να μετακινήσουν τα τεράστια Μοάι σε μεγάλες αποστάσεις με σχετικά μικρή προσπάθεια. Τα πέτρινα κεφάλια μεταφέρονταν κατά μήκος ειδικά διαμορφωμένων «δρόμων Μοάι», που συνέδεαν το λατομείο με τον τελικό τους προορισμό. Με πλάτος περίπου 4,5 μέτρα και κοίλο προφίλ, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το συγκεκριμένο σχήμα αυτών των δρόμων βοηθούσε στη σταθεροποίηση των κεφαλιών και τα έκανε πιο πιθανό να προωθούνται προς τα εμπρός.
Χρησιμοποιώντας συνδυασμό τρισδιάστατης μοντελοποίησης και πειραμάτων σε πραγματικές συνθήκες, ο καθηγητής Lipo και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι για να μετακινηθεί ένα Μοάι χρειάζονταν μόλις 18 άτομα. Αυτή η μέθοδος αποδείχτηκε τόσο εύκολη που οι άνθρωποι χρειάζονταν να τραβούν τα σχοινιά με ένα μόνο χέρι μόλις ξεκινούσε το λίκνισμα. Αυτό αποτελεί επιπλέον ένδειξη ότι η παραγωγή Μοάι πιθανώς γινόταν σε μικρή κλίμακα, με λίγους ανθρώπους να εμπλέκονται κάθε φορά.
