Ένα νέο ντοκιμαντέρ «αποδεικνύει πέρα από κάθε αμφιβολία» ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα, γνωστά στη Βρετανία ως «Ελγίνεια Μάρμαρα», εκλάπησαν, σύμφωνα με τον δημιουργό του.
Ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Γουίλκινσον υποστηρίζει ότι η ταινία The Marbles λύνει οριστικά μία από τις πιο διχαστικές διαμάχες στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά: το κατά πόσο ο Βρετανός διπλωμάτης του 19ου αιώνα, λόρδος Έλγιν, απέκτησε νόμιμα τα Γλυπτά του Παρθενώνα ή αν πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες λεηλασίες στην ιστορία της τέχνης.
Η ταινία ανατρέχει στα γεγονότα της αφαίρεσης των γλυπτών από τον Παρθενώνα, σε μια εποχή που η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία, και στην πορεία τους έως το Λονδίνο. Σύμφωνα με την αφήγηση, ο Έλγιν δεν απέκτησε νομίμως τα αρχαία έργα τέχνης – και η υπόθεση συνιστά «τη μεγαλύτερη καλλιτεχνική ληστεία στην ιστορία».
Μεταξύ όσων συμμετέχουν στο ντοκιμαντέρ είναι ο ηθοποιός Μπράιαν Κοξ, ο ιστορικός Ντόμινικ Σέλγουντ και ο νομικός Μαρκ Στίβενς.
AP
«Πλήρωσε για τις δωροδοκίες του με τα χρήματα του βρετανικού κράτους»
Τα γλυπτά αγοράστηκαν από τη βρετανική κυβέρνηση, η οποία τα τοποθέτησε υπό τη διαχείριση του Βρετανικού Μουσείου, όπου παραμένουν εδώ και 200 χρόνια.
«Χρειαζόταν τα χρήματα από τη βρετανική κυβέρνηση για να αποπληρώσει όλες τις δωροδοκίες που είχε δώσει σε αξιωματούχους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», δηλώνει ο Γουίλκινσον, εξηγώντας τη συναλλαγή.
«Ο λόρδος Έλγιν τα πούλησε, αλλά το ερώτημα είναι: είχε πράγματι το δικαίωμα να τα αγοράσει εξαρχής;» προσθέτει.
AP
Το αμφιλεγόμενο «φιρμάνι» και το ζήτημα της νομιμότητας
Ένα από τα πιο επίμαχα σημεία της διαμάχης για το κατά πόσο ο Έλγιν «αφαίρεσε νόμιμα» τα γλυπτά αφορά το λεγόμενο φιρμάνι των Οθωμανών, το οποίο υποτίθεται ότι έδινε στον Έλγιν την άδεια να το κάνει.
Ωστόσο, το μόνο που υπάρχει είναι ένα ιταλικό κείμενο που παρουσιάζεται ως «μετάφραση» του εγγράφου – το πρωτότυπο δεν έχει εντοπιστεί ποτέ.
Ο Γουίλκινσον σημειώνει: «Η συνήθης πρακτική τότε ήταν να φυλάσσεται ένα αντίγραφο στην Κωνσταντινούπολη και ένα άλλο να αποστέλλεται στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ψάξει εξονυχιστικά στα αρχεία τους επί δεκαετίες – και δεν έχουν βρει τίποτα».
Η Δρ Ζεϊνέπ Μποζ, επικεφαλής της Διεύθυνσης Καταπολέμησης Παράνομου Εμπορίου Αρχαιοτήτων στο τουρκικό Υπουργείο Πολιτισμού, δήλωσε στο Sky News το 2024 ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ύπαρξης τέτοιου φιρμανιού στα οθωμανικά αρχεία: «Παρά την εκτενή έρευνα, δεν έχει βρεθεί τέτοιο φιρμάνι. Είναι δύσκολο ακόμη και να το αποκαλέσουμε “μετάφραση” όταν το πρωτότυπο δεν υπάρχει», ανέφερε.
AP
Οι «αντίθετες φωνές»
Ο κλασικός αρχαιολόγος Μάριο Τραμπούκο ντέλα Τορέτα απορρίπτει τους ισχυρισμούς του σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ: «Ο ισχυρισμός περί δωροδοκιών για την απόκτηση των Γλυπτών είναι απλώς εσφαλμένος ιστορικά», δήλωσε στο Sky News.
Ο Τορέτα υπήρξε βασικός συντάκτης κοινής επιστολής που υπογράφηκε, μεταξύ άλλων, από την πρώην πρωθυπουργό Λιζ Τρας, τον ιστορικό Ντέιβιντ Στάρκι και τον σερ Τζον Ρέντγουντ. Στην επιστολή κατηγορούν το Βρετανικό Μουσείο ότι αποτελεί μέρος μιας «κρυφής» και «επιταχυνόμενης εκστρατείας» για την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα.
Απαντώντας στους ισχυρισμούς για δωροδοκίες, ο Τορέτα σχολίασε ειρωνικά:
«Η μόνη αναφορά σε “δώρα” προκύπτει χρόνια μετά την έναρξη της αφαίρεσης… Μήπως πιστεύουν ότι τότε στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούσε κάποιο πρόγραμμα “λάδωμα τώρα, πληρωμή αργότερα”;»
Για το φιρμάνι, ισχυρίζεται πως «το κάψιμο του αρχείου του Οθωμανού διοικητή ήταν από τις πρώτες ενέργειες της Ελληνικής Επανάστασης».
AP
Παράλληλες υποθέσεις επιστροφής πολιτιστικών θησαυρών
Αν και τα επιχειρήματα δεν είναι καινούργια, το The Marbles εξετάζει πώς άλλοι θεσμοί διαχειρίστηκαν αντίστοιχες περιπτώσεις επιστροφής πολιτιστικών αγαθών.
Στην ταινία, ο Μπράιαν Κοξ σημειώνει ότι «αν τα γλυπτά είχαν καταλήξει στο Εδιμβούργο αντί για το Λονδίνο, θα είχαν επιστραφεί στην Αθήνα εδώ και καιρό».
Το 2023, το Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας επέστρεψε στον Καναδά το μνημειακό τοτέμ House of Ni’isjoohl, ενώ το Μουσείο Τέχνης Κέβινγκροουβ της Γλασκώβης παρέδωσε μία ιερή πουκαμίσα στο Κέντρο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Νότιας Ντακότα στις ΗΠΑ.
Όσον αφορά τα Γλυπτά του Παρθενώνα, το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και το Βατικανό έχουν ήδη επιστρέψει τμήματα τους στην Ελλάδα.
AP
Η στάση της βρετανικής κυβέρνησης και του μουσείου
Ο Νόμος του Βρετανικού Μουσείου του 1963 (British Museum Act 1963) απαγορεύει τη νομική παραχώρηση των εκθεμάτων του μουσείου.
Η βρετανική κυβέρνηση έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι δεν σκοπεύει να αλλάξει την πολιτική της για την επιστροφή πολιτιστικών θησαυρών, αφήνοντας το ζήτημα στην κρίση των επιτρόπων του μουσείου.
Εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου επανέλαβε δήλωση που είχε δοθεί στο Sky News τον Ιούλιο: «Οι συζητήσεις με την Ελλάδα για μια Συνεργασία για τον Παρθενώνα βρίσκονται σε εξέλιξη και διεξάγονται με εποικοδομητικό τρόπο».
Το ντοκιμαντέρ εξετάζει τις ηθικές προεκτάσεις της διατήρησης ξένων πολιτιστικών θησαυρών σε δυτικά μουσεία, όμως, προς το παρόν, οι θεσμικές και κυβερνητικές θέσεις δεν φαίνεται να αλλάζουν.
Η ταινία The Marbles προβάλλεται από σήμερα στις κινηματογραφικές αίθουσες της Βρετανίας και της Ιρλανδίας.
