Δύο εβδομάδες πριν μεταβεί στις ΗΠΑ για να διαπραγματευτεί ένα σχέδιο για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου στάθηκε μπροστά στους ακροδεξιούς οπαδούς του σε έναν ισραηλινό οικισμό στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη και έδωσε έναν όρκο. «Δεν θα υπάρξει παλαιστινιακό κράτος», είπε. «Αυτός ο τόπος είναι δικός μας».
Καθισμένος λίγο μετά σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στη Νέα Υόρκη με τους στενότερους συμβούλους του και Αμερικανούς συνομιλητές, εξέταζε ένα προσχέδιο εγγράφου για ένα ειρηνευτικό σχέδιο που υποστηρίχθηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ και κατέληγε στο ακριβώς αντίθετο: μια «αξιόπιστη πορεία», όσο ασαφής κι αν ήταν, προς ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος. «Το κεντρί ήταν στην ουρά», είπε ένα άτομο που ενημερώθηκε για τη συνάντηση. «Ένιωσε προδομένος».
Δεν ήταν το μόνο πρόβλημα. Το προσχέδιο του εγγράφου του Τραμπ ήταν αποτέλεσμα έντονης πίεσης από το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και άλλες ισχυρές αραβικές και μουσουλμανικές χώρες, που αξιοποίησε επίσης την οργή του προέδρου για την ισραηλινή επιδρομή στις 9 Σεπτεμβρίου με στόχο τους πολιτικούς διαπραγματευτές της Χαμάς στη Ντόχα. Η διπλωματική ώθηση ενισχύθηκε επίσης από την ανανεωμένη επιρροή του γαμπρού του Τραμπ και πρώην απεσταλμένου του στη Μέση Ανατολή, Τζάρεντ Κούσνερ.
Στόχος τους, δήλωσαν άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία, ήταν να εκπληρώσουν για τον πρόεδρο των ΗΠΑ δύο πολιτικές και προσωπικές φιλοδοξίες. Ο Τραμπ ήθελε να εξασφαλίσει την απελευθέρωση των 48 Ισραηλινών ομήρων που κρατούσε η Χαμάς, να τερματίσει τον πόλεμο στη Γάζα και επίσης να κρατήσει ζωντανό το όνειρό του να μεσολαβήσει για μια μεγάλη επαναπροσέγγιση μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας. Ο χρόνος δεν ήταν τυχαίος, δήλωσαν Ισραηλινοί αξιωματούχοι που συμμετείχαν στις συνομιλίες.
Οι όμηροι είναι τα κλειδιά που ανοίγουν τις πόρτες
Ο Τραμπ ξεκαθάρισε ότι ήθελε ο πόλεμος να τελειώσει μέχρι τη δεύτερη επέτειο της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου του 2023, η οποία πυροδότησε τη σύγκρουση. Το Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο ο Τραμπ επιθυμεί, θα ανακοινωθεί επίσης αυτόν τον μήνα. «Από πολύ νωρίς, ο Τραμπ κατάλαβε ότι οι όμηροι είναι τα κλειδιά που ανοίγουν όλες τις πόρτες στη Μέση Ανατολή», δήλωσε Ισραηλινός πρώην διπλωμάτης που συνεργάστηκε με την Ουάσινγκτον εκ μέρους των οικογενειών των αιχμαλώτων.
Ο Τραμπ είχε συναντηθεί με απελευθερωμένους ομήρους, γνώριζε μερικούς ονομαστικά και παρακολουθούσε την ανάρρωσή τους μετά από μήνες αιχμαλωσίας — μια προσωπική σχέση που ξεπερνούσε κατά πολύ αυτή του Νετανιάχου. Ο απεσταλμένος του Τραμπ, Στιβ Γουίτκοφ, στέλνει τακτικά μηνύματα στις οικογένειες που περιμένουν τους αγαπημένους τους.
Αλλά για να απελευθερώσει όλους τους ομήρους ταυτόχρονα και να θέσει σε εφαρμογή το μεγάλο του σχέδιο για τη Μέση Ανατολή, ο Τραμπ χρειαζόταν παραχωρήσεις από τον Νετανιάχου και ένα μεταπολεμικό σχέδιο. Αυτό ήταν απαραίτητο όχι μόνο για να πειστεί η Χαμάς — για την οποία οι όμηροι είναι η μόνη πραγματική πηγή επιρροής — αλλά και για να κατευνάσει τους συμμάχους της Ουάσιγκτον στον Κόλπο, τους οποίους ο Νετανιάχου είχε αποξενώσει με την επιθετικότητα του Ισραήλ σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Μεταξύ των πιο σημαντικών χωρών ήταν το Κατάρ, το οποίο φιλοξενεί το πολιτικό γραφείο της Χαμάς και έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο σε δύο χρόνια προσπαθειών διαμεσολάβησης, ανέφεραν άτομα που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις. Η επίθεση του Ισραήλ στην Ντόχα, σύμμαχο των ΗΠΑ, ακριβώς τη στιγμή που η Χαμάς μελετούσε μια πρόταση κατάπαυσης του πυρός από τον Γουίτκοφ, εξόργισε τον Τραμπ.
Η συγγνώμη του Νετανιάχου για το χτύπημα στο Κατάρ
Πράγματι, όταν ο Νετανιάχου έφτασε τελικά στον Λευκό Οίκο στις 29 Σεπτεμβρίου — μέρες αφότου ο Τραμπ είχε ήδη παρουσιάσει το ειρηνευτικό του σχέδιο στους Άραβες ηγέτες — ο πρόεδρος του έδωσε ένα ακουστικό τηλεφώνου και άκουσε τον Νετανιάχου να ζητά ταπεινά συγγνώμη από τον πρωθυπουργό του Κατάρ. Το χτύπημα στο Κατάρ «άνοιξε στην πραγματικότητα την πόρτα για όλα αυτά», δήλωσε Αμερικανός πρώην αξιωματούχος που διατηρεί επαφή με ηγέτες στη Μέση Ανατολή.
Το χτύπημα ήταν ταπεινωτικό για τον Τραμπ, αλλά «του επέτρεψε να πει, “τα σκατ@@@@ε, σας βγάζω με εγγύηση από εδώ, και τελείωσα”», είπε ο αξιωματούχος, χαρακτηρίζοντας σατιρικά την επακόλουθη συγγνώμη του Νετανιάχου από το Οβάλ Γραφείο προς το Κατάρ ως «βίντεο ομηρίας».
Ενώ ο Νετανιάχου και η ομάδα του προσπαθούσαν να αποδυναμώσουν ορισμένα στοιχεία αυτού που έγινε τελικά το ειρηνευτικό σχέδιο των 20 σημείων του Τραμπ – ειδικά την αναφορά σε ένα παλαιστινιακό κράτος – μια τεχνική ομάδα του Κατάρ καθόταν όχι πολύ μακριά στον Λευκό Οίκο, δήλωσε ένα άτομο με γνώση στα γεγονότα. «Ήταν αδύνατο να αλλάξω περισσότερες από μερικές λέξεις εδώ κι εκεί», είπε ένα δεύτερο άτομο που διάβασε τα προσχέδια του σχεδίου.
Για παράδειγμα, ο Νετανιάχου και οι διαπραγματευτές του είχαν επιδιώξει μια σημαντική παραχώρηση – μια ευκαιρία να επιστρέψουν στις μάχες εάν το Ισραήλ αποφάσιζε ότι η Χαμάς είχε παραβιάσει κάποια ρήτρα της συμφωνίας. Στην ομάδα ειπώθηκε, με σαφήνεια, «να σταματήσει να ψάχνει για παραθυράκια». Ο ίδιος ο Τραμπ είχε εγγυηθεί [στους Άραβες] ότι το Ισραήλ δεν θα ξεκινούσε ξανά τον πόλεμο», είπε το άτομο. Αυτή η υπόσχεση επιβεβαιώθηκε από ένα δεύτερο άτομο που γνώριζε τις συνομιλίες μεταξύ του Λευκού Οίκου και Αράβων αξιωματούχων.
Και έτσι ανάμεσα στην ξερή νομική διατύπωση του ειρηνευτικού σχεδίου υπήρχαν προτάσεις που θα αποτελούσαν ανάθεμα για τα ακροδεξιά και μεσσιανικά κόμματα που στηρίζουν τον συνασπισμό του Νετανιάχου και τα οποία έχουν ορκιστεί να εκδιώξουν τους Παλαιστίνιους από τη Γάζα και να την επανακατοικήσουν με Εβραίους. Τώρα, το έγγραφο απέκλειε τον αναγκαστικό εκτοπισμό και ανέφερε ότι οι κάτοικοι της Γάζας θα ήταν ελεύθεροι να εγκαταλείψουν τον πολιορκημένο θύλακα και να επιστρέψουν όποτε το επιθυμούν. Οι μαχητές της Χαμάς θα μπορούσαν να λάβουν αμνηστία εάν παραδώσουν τα όπλα τους και συμφωνήσουν σε «ειρηνική συνύπαρξη», αντί να κυνηγιούνται μέχρι θανάτου.
Όχι μόνο δεν θα επιτρεπόταν στο Ισραήλ να καταλάβει ή να προσαρτήσει τη Γάζα, αλλά δεν θα μπορούσε να χτίσει οικισμούς εκεί. Ο ΟΗΕ, τον οποίο επικρίνει ο Νετανιάχου, θα μπορούσε να επιστρέψει για να θρέψει τους Παλαιστίνιους που λιμοκτονούν από τον αποκλεισμό του Ισραήλ. Παρόλα αυτά, υπήρχαν αρκετά στοιχεία στο έγγραφο που θα μπορούσαν να σώσουν την αξιοπιστία του ο Νετανιάχου. Η Χαμάς θα αποκλείονταν από την παλαιστινιακή διακυβέρνηση. Οι μαχητές της θα αφοπλίζονταν και η Λωρίδα της Γης θα αποστρατιωτικοποιούνταν.
Μια επιτροπή Παλαιστινίων τεχνοκρατών και ένα διεθνές εποπτικό όργανο υπό την προεδρία του Τραμπ θα διοικούσαν προσωρινά τη Γάζα, όχι η Παλαιστινιακή Αρχή, η οποία διοικεί τμήματα της Δυτικής Όχθης. Μια διεθνής δύναμη θα παρείχε ασφάλεια.
Αλλά το πιο σημαντικό, δήλωσαν δύο Ισραηλινοί αξιωματούχοι, ήταν η γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Τραμπ κατά την ανακοίνωσή της -εάν η Χαμάς απέρριπτε τη συμφωνία, είπε, «το Ισραήλ θα είχε την πλήρη υποστήριξή μου για να ολοκληρώσει το έργο της καταστροφής της απειλής της Χαμάς».
«Προδόθηκε» από τον καλύτερό του φίλο
Δίπλα του, ο Νετανιάχου φαινόταν συγκρατημένος. Είχε γνωρίσει και είχε αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τρεις Αμερικανούς προέδρους – τον Μπιλ Κλίντον, τον Μπαράκ Ομπάμα και τον Τζο Μπάιντεν. Τώρα αντιμετώπιζε έντονη πίεση από τον πρόεδρο, για τον οποίο είχε δηλώσει με σιγουριά ότι ήταν «ο καλύτερος φίλος που είχε ποτέ το Ισραήλ στον Λευκό Οίκο».
Αλλά νωρίτερα φέτος, ο Τραμπ τον εξέπληξε με την ανακοίνωση ότι οι ΗΠΑ είχαν διεξάγει έμμεσες συνομιλίες με το Ιράν, και στη συνέχεια τον έφερε σε δύσκολη θέση υπενθυμίζοντάς του ότι το Ισραήλ στηριζόταν σε δισεκατομμύρια δολάρια αμερικανικής βοήθειας. «Ο εμπειρικός κανόνας είναι ότι τα συμφέροντα του Ντόναλντ Τραμπ έρχονται πρώτα», δήλωσε ο Μάικλ Όρεν, πρώην πρεσβευτής του Ισραήλ στις ΗΠΑ.
Πριν από τον Τραμπ, ο Νετανιάχου επέκτεινε τους οικισμούς παρά τις αντιρρήσεις του Ομπάμα και επιβράδυνε τις ειρηνευτικές συνομιλίες υπό την Κλίντον. Αναφερόμενος στις απαιτήσεις του Μπάιντεν σχετικά με τη διεξαγωγή του πολέμου στη Γάζα, ο Όρεν πρόσθεσε: «Και με τον πρόεδρο Μπάιντεν που είπε διάσημα «μην το κάνετε, μην το κάνετε, μην το κάνετε — το Ισραήλ το έκανε». «Αλλά όταν ο Ντόναλντ Τραμπ λέει όχι, τότε δεν το κάνει», είπε ο Όρεν. «Και τώρα αυτός είναι ο κανόνας [ακόμα και για] το Ισραήλ».
Υπενθύμισε το γεμάτο βρισιές κείμενο που επέπληττε τον πρόεδρο όταν το Ισραήλ βομβάρδισε το ανατολικό Ιράν, αφότου ο Τραμπ κήρυξε κατάπαυση του πυρός που τερμάτισε έναν 12ήμερο πόλεμο μεταξύ των περιφερειακών εχθρών τον Ιούνιο.
Μέρες μετά την επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο, όπου ο Νετανιάχου στάθηκε δίπλα στον Τραμπ και είπε ότι υποστήριζε το σχέδιο, το κλίμα για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό έγινε ξανά άσχημο.
Στην πατρίδα του, είχε παρουσιάσει τις προτάσεις Τραμπ ως νίκη για το Ισραήλ – μια επιλογή «πάρ’ το ή άσ’ το» για τη Χαμάς, αφήνοντας να εννοηθεί ότι το Ισραήλ με τις ευλογίες των ΗΠΑ θα μπορούσαν να εξαλείψουν την οργάνωση, αν απορρίψουν το σχέδιο. Αλλά την Παρασκευή, όταν η Χαμάς επέλεξε επιλεκτικά το μέρος της συμφωνίας που άρεσε περισσότερο στον Τραμπ – την απελευθέρωση εντός 72 ωρών όλων των ομήρων ζωντανών και νεκρών – ενώ παράλληλα απέφυγε τα πιο αμφιλεγόμενα στοιχεία, ο Νετανιάχου βρέθηκε στριμωγμένος.
«Ξαφνικά, υπήρξε μια θεμελιώδης αλλαγή στην κατάσταση. Νωρίτερα, η Χαμάς είχε τρεις επιλογές – θα μπορούσε να παραδοθεί, θα μπορούσε να αποκηρύξει την τρομοκρατία ή θα μπορούσε να πεθάνει», είπε ο Όρεν. «Τώρα, έχει μια τέταρτη επιλογή – να διαπραγματευτεί. Και ενώ διαπραγματεύονται, το Ισραήλ έχει κόκκινο φως».
Λίγο μετά τη δήλωση της Χαμάς, ο Τραμπ διέταξε το Ισραήλ να σταματήσει «άμεσα» τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα, ενώ συνεχίζονται οι συνομιλίες.
Σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τραμπ, την οποία ανέφερε αρχικά το Axios και επιβεβαίωσε Ισραηλινός αξιωματούχος, ο Νετανιάχου προσπάθησε να πείσει τον Τραμπ ότι η υπό όρους αποδοχή της Χαμάς ήταν μια τακτική καθυστέρησης.
Ο Τραμπ απάντησε απότομα: «Γιατί είσαι τόσο γαμ@@@@α αρνητικός;» ανέφερε το Axios. Μέρες αργότερα, ο Τραμπ το τόνισε δημόσια, λέγοντας σε έναν Ισραηλινό δημοσιογράφο ότι δεν χρειάστηκαν πολλά για να πειστεί ο Νετανιάχου να αποδεχτεί την κατάσταση. «Δεν είχε πρόβλημα με αυτό. Πρέπει να το αποδεχτεί. Δεν έχει άλλη επιλογή», δήλωσε ο Τραμπ στο ισραηλινό κανάλι ειδήσεων Channel 12. «Μαζί μου, πρέπει να τα έχεις καλά»
