Η κατάρρευση ενός φράγματος σε ορυχείο χαλκού κινεζικών συμφερόντων στη βόρεια Ζάμπια στις 18 Φεβρουαρίου του 2025 οδήγησε σε μία τεράστια διαρροή περίπου 50 εκατομμυρίων λίτρων όξινων και εξαιρετικά τοξικών αποβλήτων στο οικοσύστημα του ποταμού Kαφουε. Αγρότες της αφρικανικής χώρας κατέθεσαν μήνυση ύψους 80 δισ. δολαρίων εναντίον δύο εταιρειών κατηγορώντας τις για θανάτους ψαριών, καταστροφή καλλιεργειών και τεράστια οικολογική καταστροφή.
Η σοβαρότητα του περιστατικού και η επακόλουθη αγωγή κατά της κινεζικής εταιρείας θεωρείται από ορισμένους αναλυτές ως ένα κρίσιμο τεστ για το κατά πόσον οι αφρικανικές χώρες μπορούν να θεωρήσουν υπεύθυνη την Κίνα για αδικήματα στα εδάφη τους.
Τεράστια οικολογική καταστροφή
Τον Φεβρουάριο, ένα φράγμα αποβλήτων στην εγκατάσταση της Sino-Metals Leach Zambia, θυγατρικής μίας κινεζικής κρατικής εταιρείας, κατέρρευσε, απελευθερώνοντας τοξικά υποπροϊόντα της εξόρυξης χαλκού—συμπεριλαμβανομένων βαρέων μετάλλων όπως αρσενικό, υδράργυρο και μόλυβδο—σε παραπόταμο που συνδέεται με τον ποταμό Kαφούε.
Η κυβέρνηση υπολογίζει ότι χύθηκαν τουλάχιστον 50.000 τόνοι τοξικών ουσιών, ενώ ορισμένοι περιβαλλοντολόγοι ανεβάζουν τον αριθμό σε 1,5 εκατομμύριο τόνους. Η διαρροή σκότωσε ψάρια, κατέστησε το νερό ακατάλληλο για πόση, και κατέστρεψε καλλιέργειες γύρω από τις πόλεις Τσαμπίσι και Κίτουε.
Με την έναρξη της περιόδου των βροχών, υπάρχει φόβος ότι τα τοξικά μέταλλα θα διεισδύσουν βαθύτερα στο έδαφος και τις υδάτινες οδούς, φτάνοντας δυνητικά μέχρι την πρωτεύουσα, Λουσάκα, προκαλώντας νεφρική ανεπάρκεια, καρκίνο και γαστρεντερικά προβλήματα. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι ο πλήρης καθαρισμός θα μπορούσε να διαρκέσει πάνω από μια δεκαετία
Αγώνας για να λογοδοτήσουν οι υπεύθυνοι
Το ορυχείο της Sino-Metals δημιουργεί πάνω από 2.000 θέσεις εργασίας και οι κινεζικές επενδύσεις στη Ζάμπια, κυρίως στον τομέα των ορυκτών, είναι κρίσιμες για την οικονομία της. Η αξία των κινεζικών επενδύσεων πέρυσι εκτιμήθηκε σε 1,7 δισεκατομμύρια δολάρια.
Οι επικριτές ωστόσο κατηγορούν την Κίνα για νεοαποικιοκρατία, λόγω των μη διαχειρίσιμων χρεών από δάνεια υποδομών, της προτίμησής της να φέρνει δικό της προσωπικό και της μη επαρκούς προστασίας του περιβάλλοντος. Τον Σεπτέμβριο, 176 αγρότες κατέθεσαν αγωγή ύψους 80 δισεκατομμυρίων δολαρίων εναντίον της Sino Metals και της NFC Africa, ισχυριζόμενοι ότι η διαρροή επηρέασε 300.000 νοικοκυριά και οφειλόταν σε μηχανικές αστοχίες, κατασκευαστικά ελαττώματα και κακοδιαχείριση λειτουργίας.
Ο καθηγητής Στίβεν Τσαν χαρακτήρισε την αγωγή ως «δοκιμασία για το κατά πόσον οι αφρικανικές χώρες μπορούν να θεωρήσουν την Κίνα υπεύθυνη για αδικήματα στα εδάφη τους», λόγω της τεράστιας έκτασης της ζημιάς και της προφανούς αμέλειας. Παρά το εκτιμώμενο χρέος των 5 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς την Κίνα, η κυβέρνηση της Ζάμπια επιμένει ότι το χρέος δεν θα επηρεάσει την αντιμετώπιση της κρίσης. Ο Μόνιμος Γραμματέας Πράσινης Οικονομίας και Περιβάλλοντος, Δρ. Ντούτι Τσιμπάμπα, δήλωσε: «Δεν υπάρχει περίπτωση να τους φερθούμε [στην Κίνα] με το γάντι εδώ».
Ανάμεσα σε δύο υπερυδυνάμεις
Η δυναμική ισχύος περιπλέκεται από την παρουσία μιας δεύτερης υπερδύναμης, των Ηνωμένων Πολιτειών, που επίσης επιδιώκουν οικονομικά και πολιτικά να προσελκύσουν τη Ζάμπια. Ο χαλκός και το κοβάλτιο της Ζάμπια είναι στρατηγικά μέταλλα για την παγκόσμια μετάβαση στην καθαρή ενέργεια.
Η εμπλοκή των ΗΠΑ δίνει στη Ζάμπια διαπραγματευτική δύναμη. Ο καθηγητής Τσαν υποστηρίζει ότι η Κίνα δεν έχει τόση επιρροή όσο θα ήθελε, επειδή η εξωτερική πολιτική της Ζάμπια απευθύνεται και στους Αμερικανούς. «Το τελευταίο πράγμα που θέλουν οι Κινέζοι είναι να φέρουν τη Ζάμπια πιο κοντά στους Αμερικανούς».
Οι αφρικανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ζάμπια, επιλέγουν να συνεργαστούν με διαφορετικές υπερδυνάμεις για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Αυτό σηματοδοτεί την «ενηλικίωση» της Αφρικής ως παγκόσμιου παράγοντα, ο οποίος διαπραγματεύεται σε έναν πολύπλοκο κόσμο.
Οι κάτοικοι κινδυνεύουν
Οι επιπτώσεις της διαρροής στην καθημερινή ζωή των πολιτών είναι καταστροφικές. Ο Λάμεκ, ένας εργαζόμενος στο ορυχείο, εκφράζει τον φόβο του για την ασφάλεια στην εργασία και τον δίλημμά του για το αν θα συνεχίσει να εργάζεται εκεί, καθώς η οικογένειά του επηρεάστηκε άμεσα. Αγρότες όπως η Άμπιγκεϊλ Ναμτόουε και ο Φρέντερικ Μπουάλια ανέφεραν ότι η καλλιέργεια είναι πλέον δύσκολη λόγω του μολυσμένου εδάφους. Η Νάμτοουε είπε ότι η εξάχρονη κόρη της είναι υποσιτισμένη, ενώ περιέγραψε έντονο πόνο στο πόδι, τον οποίο ο γιατρός απέδωσε στο μολυσμένο νερό.
Η Sino Metals δεσμεύτηκε να αποζημιώσει τις πληγείσες κοινότητες και να αποκαταστήσει το περιβάλλον. Ενώ ορισμένοι έλαβαν οικονομικές αποζημιώσεις -από 700 έως 3.000 δολάρια- ορισμένες συμβάσεις υποδηλώνουν ότι οι ντόπιοι παραιτήθηκαν του δικαιώματός τους για περαιτέρω αποζημίωση με την αρχική αποδοχή της πληρωμής.
Ενώ η κυβέρνηση της Ζάμπια αναφέρει ότι εφαρμόζονται μέτρα και ότι τα επίπεδα ρύπανσης έχουν επανέλθει σε ασφαλή όρια σε ορισμένες περιοχές, η διαρροή αποτελεί ένα οδυνηρό παράδειγμα των κινδύνων που εγκυμονεί η ανεξέλεγκτη εξόρυξη και μια πρόκληση για την υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας και των περιβαλλοντικών προτύπων έναντι των μεγάλων ξένων επενδυτών.
