Η Σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα στο Μπέλεμ της Βραζιλίας (COP30) συνοδεύτηκε από ένα διάχυτο σκεπτικισμό για την αναγκαιότητα υλοποίησης της ατζέντας για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής. Στη φετινή σύνοδο υπερτερούσαν οι λομπίστες των ορυκτών καυσίμων, παρά τις διαπιστώσεις για ένταση των ακραίων φαινομένων. Το 2025 αναμένεται να είναι ένα από τα θερμότερα χρόνια που έχουν καταγραφεί. Η μέση θερμοκρασία ξεπερνάει για πρώτη φορά τον 1,5 βαθμό Κελσίου, πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Καταστροφικές πλημμύρες, παρατεταμένες ξηρασίες, καύσωνες, μεγάλες πυρκαγιές και υπερτυφώνες, όπως συνέβη πρόσφατα στις Φιλιππίνες. Εντείνονται οι κλιματικές καταστροφές και οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα παγκοσμίως.
Πέρασε μια δεκαετία από τη Συμφωνία του Παρισιού και πλέον αμφισβητούνται ανοικτά οι κύριες παράμετροι της ενεργειακής μετάβασης και της επιδιωκόμενης απανθρακοποίησης, ιδίως μετά την αλλαγή στάσης της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ. Οι έννοιες, όπως της οικολογικής δικαιοσύνης, της μείωσης των ανισοτήτων, του αγώνα ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη και της αντιμετώπισης της λειψυδρίας, περνούν σε δεύτερο πλάνο. Οι υποστηρικτές της καύσης των ορυκτών κατηγορούν τους θιασώτες της απανθρακοποίησης για «πράσινο φανατισμό» που οδηγεί σε αποανάπτυξη.
Τα προηγούμενα χρόνια οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση κατηγορούσαν την Κίνα, ότι αποτελεί τον μεγάλο ρυπαντή. Τώρα η Κίνα προβάλλει ως ο κύριος παραγωγός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και παίρνει την πρωτοκαθεδρία και σε αυτόν τον τομέα από τις ΗΠΑ. Οι άλλες χώρες, περιλαμβανομένων της Ινδίας και της Ρωσίας αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την πράσινη μετάβαση. Αναγνωρίζουν την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά δεν θεωρούν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα μπορεί να μεταβάλλει καταλυτικά το κλίμα, ενώ συνεχίζουν να εντείνουν την παραγωγική δραστηριότητα χρησιμοποιώντας όλες τις διαθέσιμες πρώτες ύλες, ανεξάρτητα από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν.
Πολιτική επιβράδυνση και τεχνολογική επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης
Η διεθνής πολιτική για το κλίμα αλλάζει. Οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από τη συμφωνία του Παρισιού και απομακρύνονται ολοταχώς από τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου, ενισχύοντας τις εξορύξεις. Υπάρχουν αμερικανικές έρευνες που υποστηρίζουν ότι στα θέματα του κλίματος υπάρχει αντίθεση μεταξύ της επιβράδυνσης που προτείνεται από την αμερικανική κυβέρνηση και της επιτάχυνσης που προκύπτει από την ένταση των νέων τεχνολογιών. Η Generation Investment Management αποτελεί επενδυτική εταιρεία που δημιουργήθηκε από τον πρώην Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Αλ Γκορ και τον τραπεζίτη της Goldman Sachs Ντέιβιντ Μπλαντ και ασχολείται με τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις της λειτουργίας των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με την ένατη έκθεση που Sustainability Trends Report 2025[1] που δημοσιεύθηκε, το 2025 θα αποτελέσει έτος μετάβασης από την εποχή των διακηρύξεων στην εποχή των οικονομιών που θα πρέπει να συνηθίσουν να αναπτύσσονται χωρίς την πολιτική ηγεμονία των ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον αποσύρεται από τη Συμφωνία του Παρισιού, μειώνει τα κίνητρα για ΑΠΕ και ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλάζοντας τον προσανατολισμό των επενδύσεων στο εσωτερικό της χώρας. Υπολογίζεται, ότι οι επενδύσεις που θα απομακρυνθούν από την «πράσινη οικονομία» σε μια δεκαετία θα είναι της τάξης των 500 δισ. δολαρίων.
Τεχνολογική εξέλιξη
Το 2024 η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά αυξήθηκε κατά 28,3%. Μπαταρίες μεγάλης ισχύος αποθηκεύουν ενέργεια που προέρχεται από φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα. Ταυτόχρονα αυξάνεται η παγκόσμια ζήτηση λόγω των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, των αντλιών θερμότητας, της μεγάλης αύξησης των κέντρων δεδομένων (Data Center) και της τεχνητής νοημοσύνης. Οι καθαρές πηγές ενέργειας δεν επαρκούν και το μείγμα περιλαμβάνει και ρυπαρές.
Οι μεταφορές γρήγορα μετασχηματίζονται. Η Διεθνής Οργάνωση Ενέργειας (International Energy Agency – IEA) υπολογίζει ότι ήδη το 2025 το 1/5 των υβριδικών αυτοκινήτων θα περάσουν σε λειτουργία με «καθαρή» μπαταρία. Η Κίνα πλησιάζει το 60% της παραγωγής ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Στις ΗΠΑ αντίθετα παρατηρείται επιβράδυνση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κάπου στη μέση και παράγει περίπου το 1/4. Τι θα γίνει με τα βαρέα οχήματα; Οι πωλήσεις ηλεκτρικών φορτηγών διπλασιάστηκαν διεθνώς το 2024, ενώ εξαπλώνονται οι πωλήσεις ηλεκτρικών λεωφορείων στις πόλεις.
Στη βιομηχανία και την οικοδομική δραστηριότητα η μετάβαση γίνεται με χαμηλότερους ρυθμούς. Το «πράσινο» υδρογόνο, πού εμφανιζόταν ότι θα αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα, δεν έχει ακόμη επιβεβαιώσει τις προσδοκίες και παραμένει πολύ ακριβό. Υπάρχει μεγάλη κινητικότητα γύρω από τη χρήση της αμμωνίας που θεωρείται ως βασική πρώτη ύλη για την παραγωγή υδρογόνου και αυτοτελής ενεργειακή πηγή για μια σειρά κλάδους, όπως η παραγωγή λιπασμάτων, η ναυσιπλοΐα και άλλες δραστηριότητες που απαιτούνται υψηλές θερμοκρασίες. Για την θέρμανση των κτιρίων προτείνονται αντλίες θερμότητας, αντικαθιστώντας το φυσικό αέριο ή το πετρέλαιο.
Για τους διαχειριστές Data Centers στην Ευρώπη προτείνονται τα λεγόμενα «πράσινα μεγαβάτ» και απαιτούνται μακροχρόνια συμβόλαια με ΑΠΕ, διαφορετικά δεν υπάρχει πρόσβαση στις χρηματοδοτήσεις και δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν οι μεγάλοι πελάτες.
Οι μεγάλες κινεζικές εταιρείες ΙΤ προτείνουν τροφοδοσία από ΑΠΕ, ενώ στο εσωτερικό χρησιμοποιείται μείγμα ενεργειακών πηγών με προεξάρχοντα το ρόλο των ορυκτών καυσίμων.
Σύμφωνα με τους αλγόριθμους της Τεχνητής Νοημοσύνης, μέχρι το 2035 μπορεί να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 6-10% στην ενέργεια, τις μεταφορές, την αεροπλοΐα και την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών. Η μετάβαση στα ψηφιακά συστήματα υπολογίζεται ότι αφενός θα οδηγήσει στην αύξηση και αφετέρου στη μείωση των ρύπων, ανάλογα με τις ακολουθούμενες πολιτικές. Μέχρι σήμερα, παρόλη την αύξηση των ΑΠΕ, παρατηρείται αύξηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Η ενέργεια που παρέχεται είναι σε τελική μορφή καθαρή. Υπάρχουν όμως μεγάλα προβλήματα μόλυνσης από την κατασκευή φωτοβολταικών και αιολικών πάρκων, όπως επίσης από την παραγωγή μπαταριών λιθίου, που είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα.
Είναι φανερό, ότι υπάρχει μια σαφής υποχώρηση της κλιματικής ατζέντας. Προκρίνονται οι εξορύξεις και τα επόμενα χρόνια θα αυξηθεί η ζήτηση των ορυκτών καυσίμων, κυρίως του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Η υποβάθμιση της πράσινης μετάβασης προκύπτει από την τρέχουσα πολιτική συγκυρία, ιδίως από τη στάση της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ και την αντίσταση που προβάλλουν οι λομπίστες των ορυκτών καυσίμων.
[1] https://www.generationim.com/our-thinking/sustainability-trends/the-sustainability-trends-report-2025/
Ο Μιχάλης Ρένεσης είναι Οικονομολόγος – το άρθρο δημοσιέυτηκε στην ιστοσελίδα dnews.gr
