Η μεγάλη γλυπτή κεφαλή που βρίσκεται στο προαύλιο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου έχει καθιερωθεί ως το σύμβολο στο οποίο άνθρωποι κάθε ηλικίας καταθέτουν ένα λουλούδι, αποτίοντας φόρο τιμής στους αγωνιστές του Πολυτεχνείου.
Παρότι η ιστορία της μαρμάρινης κεφαλής δε συνδέεται άμεσα με τα γεγονότα της εξέγερσης του 1973, έχει πλέον ταυτιστεί με τη μνήμη των φοιτητών σε όλο τον κόσμο που αντιστάθηκαν σε καταπιεστικά και αυταρχικά καθεστώτα.
Ποιον απεικονίζει η μαρμάρινη κεφαλή του «νεκρού»
Η περίφημη κεφαλή στο προαύλιο του Πολυτεχνείου είναι δημιούργημα του γλύπτη Μέμου Μακρή, ο οποίος είχε ενεργό συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Το 1964 το ελληνικό κράτος τού αφαίρεσε την υπηκοότητα, παρά τη σημαντική καλλιτεχνική του προσφορά.
Αν και το έργο του είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, ο Μακρής έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό στην Ελλάδα κυρίως χάρη στο γλυπτό κεφάλι που τοποθετήθηκε στο Πολυτεχνείο. Η συγκεκριμένη κεφαλή αποτελεί απεικόνιση του καθηγητή Νίκου Σβορώνου, ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες ιστορικούς.
Ο Νίκος Σβορώνος (1911–1989), που γεννήθηκε στη Λευκάδα, σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ το 1943, συμβάλλοντας και στην έκδοση του παράνομου περιοδικού Πρωτοπόροι. Αργότερα συμμετείχε στον ΕΛΑΣ, όπου ανέλαβε καθήκοντα στρατιωτικού διοικητή στην περιοχή Βύρωνα–Καισαριανής.
Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, το 1955 του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και το 1961 απέκτησε γαλλική υπηκοότητα.
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο Σβορώνος δίδαξε στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Κρήτης, ενώ υπηρέτησε επίσης ως μέλος της διοικούσας επιτροπής του Πανεπιστημίου Κρήτης και ως διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Τιμήθηκε ως επίτιμος διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1976) και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1977).
Η σημασία της ιστορίας
Στη συνέντευξη του 1985 στο Αρχείο της ΕΡΤ, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος παρουσιάζει με καθαρό και στοχαστικό τρόπο τη συνολική του θεώρηση για την ελληνική ιστορική εξέλιξη, εστιάζοντας τόσο στις μακρές διάρκειες όσο και στις κοινωνικές δυνάμεις που διαμόρφωσαν το ελληνικό έθνος.
Ο Σβορώνος ξεκινά υπογραμμίζοντας ότι η ιστορία δεν αποτελεί στατικό σύνολο γεγονότων αλλά μια διαρκή διαδικασία μετασχηματισμών, όπου οι οικονομικές δομές, οι κοινωνικές σχέσεις και οι συλλογικές νοοτροπίες επιδρούν αλληλοεξαρτώμενες. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία της ιστορικής κριτικής — της ανάγκης, δηλαδή, να αντιμετωπίζονται οι πηγές όχι ως αυτονόητες αλήθειες αλλά ως υλικά που απαιτούν ερμηνεία.
Ένα από τα κεντρικά σημεία της συζήτησης είναι η ιδιαιτερότητα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας. Ο Σβορώνος δεν την αντιμετωπίζει ως δεδομένη· επισημαίνει ότι η συνέχεια δεν είναι γραμμική αλλά «παραγωγική», δηλαδή διαμορφώνεται μέσα από ανασχηματισμούς και προσαρμογές.
Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης, ο Σβορώνος στρέφεται στη νεότερη Ελλάδα, εξετάζοντας την περίοδο από την οθωμανική κυριαρχία έως το 20ό αιώνα. Τονίζει τον ρόλο των κοινωνικών στρωμάτων στην Επανάσταση του 1821 και επισημαίνει ότι η συγκρότηση του ελληνικού κράτους υπήρξε αποτέλεσμα σύνθετων διαπραγματεύσεων ανάμεσα σε εσωτερικές και διεθνείς δυνάμεις.
Αναγνωρίζει ότι οι εξαρτήσεις από τις Μεγάλες Δυνάμεις διαμόρφωσαν την πολιτική και οικονομική λειτουργία του ελληνικού κράτους, χωρίς όμως να ακυρώνουν τις εγχώριες πρωτοβουλίες και τις κοινωνικές κινητοποιήσεις.
Τέλος, ο Σβορώνος επιμένει στη σημασία της ιστορικής παιδείας για μια δημοκρατική κοινωνία. Υποστηρίζει ότι η ιστορία πρέπει να διδάσκεται όχι ως εθνική μυθολογία, αλλά ως εργαλείο κατανόησης του παρόντος και διαμόρφωσης συνειδητών πολιτών.
