Μία συγκλονιστική διασυνοριακή δημοσιογραφική έρευνα αποκαλύπτει το πώς η Ρωσία κατασκεύασε ένα υποθαλάσσιο δίκτυο παρακολούθησης στην Αρκτική για να κατασκοπεύει το ΝΑΤΟ, χρησιμοποιώντας τεχνολογία που απέκτησε μέσω ενός δικτύου εταιρειών-βιτρινών, συμπεριλαμβανομένης μιας εταιρείας εγγεγραμμένης στην Κύπρο.
Η νέα διασυνοριακή έρευνα της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) με τίτλο «Russian Secrets», η οποία φέρνει στο φως το πώς το πρόγραμμα προμηθειών του Κρεμλίνου παρέμενε για χρόνια μυστικό, αποκαλύπτει ότι η Μόσχα αξιοποιεί ευαίσθητο, προηγμένο τεχνολογικό εξοπλισμό που απέκτησε κρυφά από ευρωπαϊκές, αμερικανικές και ασιατικές εταιρείες, προκειμένου να προστατεύσει τον στόλο των πυρηνικών υποβρυχίων της στην Αρκτική.
Για περίπου δέκα χρόνια, πλήθος εταιρειών άμυνας και ναυτιλιακών προμηθειών πούλησαν σόναρ, υποβρύχια ρομπότ, καλώδια οπτικών ινών, ερευνητικά σκάφη και άλλον εξελιγμένο εξοπλισμό συνολικής αξίας άνω των 50 εκατομμυρίων δολαρίων σε μια κυπριακή εταιρεία που συνδεόταν κρυφά με ρωσικό εργολάβο άμυνας.
Ο εξοπλισμός αυτός προοριζόταν για το ρωσικό σύστημα παρακολούθησης με την κωδική ονομασία «Harmony», το οποίο στηρίζεται σε δίκτυο αισθητήρων στον βυθό της θάλασσας, σχεδιασμένο να εντοπίζει εχθρικά υποβρύχια που πλησιάζουν τα ρωσικά πυρηνικά όπλα στη Θάλασσα του Μπάρεντς, στα ανοικτά των βόρειων ακτών της Ρωσίας.
Το μυστικό δίκτυο
Η έρευνα «Russian Secrets», που διεξήχθη από τα γερμανικά μέσα NDR, WDR και Süddeutsche Zeitung σε συνεργασία με εννέα ακόμη διεθνείς οργανισμούς ΜΜΕ, ρίχνει νέο φως σε άγνωστες έως τώρα πτυχές του μυστικού συστήματος προμηθειών πίσω από το πρόγραμμα «Harmony».
Η έρευνα βασίζεται σε δικαστικά έγγραφα, συνεντεύξεις με στελέχη μυστικών υπηρεσιών και διαρρεύσαντα αρχεία που είχε προηγουμένως αποκτήσει της ICIJ στο πλαίσιο του προγράμματος Cyprus Confidential.
Με βάση τα έγγραφα που εξέτασαν οι δημοσιογράφοι, από το 2013 έως το 2024 εταιρείες όπως η νορβηγική Kongsberg, η ιαπωνική NEC και η αμερικανική EdgeTech πραγματοποίησαν συναλλαγές με την εταιρεία Mostrello Commercial Ltd, με έδρα τη Λεμεσό. Η εταιρεία ελεγχόταν από τον Alexey Strelchenko, επιχειρηματία με εταιρείες στη Μόσχα που διαθέτουν πλοία και εγκαθιστούν υποβρύχια καλώδια για το ρωσικό υπουργείο Άμυνας, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας.
(Όλες οι εταιρείες αρνήθηκαν οποιαδήποτε παράνομη πράξη, ενώ ο Strelchenko δεν απάντησε σε αιτήματα για σχόλια.)
Από την Κύπρο στη Ρωσία
Το ερευνητικό πρότζεκτ «Russian Secrets» αποκαλύπτει λεπτομέρειες εμπορικών συναλλαγών που διέφυγαν της προσοχής των δυτικών αρχών, έως ότου η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 έφερε εκτεταμένες έρευνες στα σκιώδη δίκτυα προμηθειών του Κρεμλίνου.
Ο απεσταλμένος της ΕΕ για τις κυρώσεις, David O’Sullivan, σχολίασε ότι δεν εξεπλάγη από το εύρος του συστήματος:
«Οι Ρώσοι είναι ιδιαίτερα ευρηματικοί στο να παρακάμπτουν τις κυρώσεις μας», δήλωσε στο NDR, προσθέτοντας πως χρησιμοποιούν «ποικίλα τεχνάσματα που αποκρύπτουν τη φύση των συναλλαγών».
Αναγνώρισε ότι το ευρωπαϊκό καθεστώς κυρώσεων έχει αδυναμίες, αλλά υπογράμμισε πως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 έχει γίνει «όλο και πιο αποτελεσματικό».
«Δεν υπάρχει τέλειο σύστημα κυρώσεων», είπε χαρακτηριστικά.
Οι αποκαλύψεις και οι κυρώσεις
Το δίκτυο της Mostrello άρχισε να αποκαλύπτεται το 2024, όταν αμερικανικές και ευρωπαϊκές αρχές έθεσαν την εταιρεία και τους συνεργάτες της υπό έρευνα. Τον Οκτώβριο του 2024, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις στη Mostrello, στον Strelchenko και στις εταιρείες του, κατηγορώντας τους για «προμήθεια της Ρωσίας με προηγμένη τεχνολογία απαραίτητη για τη διατήρηση της πολεμικής της μηχανής».
Την ίδια περίοδο, οι γερμανικές αρχές ερεύνησαν τον Alexander Shnyakin, έμπορο με ρωσο-κιργιζική υπηκοότητα, ο οποίος φέρεται να πωλούσε υποβρύχια τεχνολογία στη Μόσχα μέσω της Mostrello, παραβιάζοντας εμπορικούς νόμους. Ο Shnyakin καταδικάστηκε τον περασμένο μήνα, αλλά έχει ασκήσει έφεση.
Η γερμανική έρευνα, που στηρίχθηκε σε υποκλοπές και ηλεκτρονική αλληλογραφία, αποκάλυψε ότι το παράνομο εμπόριο που ξεκίνησε τουλάχιστον από το 2021 βασιζόταν σε μεσάζοντες και εικονικές συναλλαγές. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι οι ρωσικές εταιρείες συνεργάζονταν στενά με τις μυστικές υπηρεσίες του Κρεμλίνου, αναφέρει το NDR.
Ένα δίκτυο σε τέσσερις ηπείρους
Τα ευρήματα της έρευνας «Russian Secrets» δείχνουν ότι ο Shnyakin ήταν μόνο ένα μικρό γρανάζι σε ένα παγκόσμιο σύστημα προμηθειών που εκτεινόταν σε τέσσερις ηπείρους.
Τα διαρρεύσαντα αρχεία της Mostrello αποκάλυψαν συναλλαγές με περισσότερους από 50 προμηθευτές, κυρίως Ευρωπαίους, που παρείχαν κρίσιμα εξαρτήματα για το Harmony:
- υποβρύχια drones ικανά να λειτουργούν σε βάθη έως 9.800 ποδιών,
- εκατοντάδες μίλια καλωδίων οπτικών ινών και
- στόλο πλοίων που εμφανίζονταν ως εμπορικά ή ερευνητικά, ενώ στην πραγματικότητα εκτελούσαν στρατιωτικές αποστολές εγκατάστασης για τον ρωσικό στρατό.
Τον Σεπτέμβριο, δημοσιογράφοι του ολλανδικού φορέα KRO-NCRV επισκέφθηκαν τα γραφεία της Mostrello στη Λεμεσό και βρήκαν έναν χώρο εγκαταλελειμμένο, χωρίς προσωπικό. Οι πρώην υπάλληλοι δεν απάντησαν στα αιτήματα για σχόλια.
Η έρευνα αποκάλυψε επίσης τη συμμετοχή δώδεκα εικονικών εταιρειών εγγεγραμμένων στις Σεϋχέλλες, το Μπελίζ και τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους, που δημιουργήθηκαν για να αποκρύψουν την πραγματική ιδιοκτησία και τους δεσμούς τους με τη Ρωσία.
Τοποθεσία και στρατηγική σημασία
Σε δηλώσεις του στο νορβηγικό NRK, ο αντιναύαρχος Nils Andreas Stensønes, επικεφαλής των νορβηγικών πληροφοριών, σημείωσε ότι η Ρωσία «προσπαθεί συνεχώς να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις και τους κανονισμούς εξαγωγών».
«Μια συνηθισμένη τακτική είναι η δημιουργία πολύπλοκων δικτύων προμηθειών, με νόμιμες ευρωπαϊκές εταιρείες να λειτουργούν ως ενδιάμεσοι», δήλωσε.
«Με αυτόν τον τρόπο εκμεταλλεύονται την ελεύθερη αγορά της ΕΕ για πρόσβαση στη δυτική τεχνολογία, ενώ ταυτόχρονα αποκρύπτουν τον τελικό χρήστη στη Ρωσία», πρόσθεσε.
Η ακριβής τοποθεσία του συστήματος «Harmony» παραμένει απόρρητη. Ωστόσο, παρακολουθώντας τις διαδρομές του εξοπλισμού που διακινήθηκε μέσω Κύπρου, η διεθνής δημοσιογραφική ομάδα εντόπισε ενδείξεις ότι βρίσκεται στα ύδατα ανοικτά του Μούρμανσκ, της Νοβάγια Ζέμλια και της Αλεξανδρίας στον Αρκτικό Ωκεανό, όπου οι αισθητήρες φαίνεται να σχηματίζουν ένα τόξο.
Η ρωσική κυβέρνηση δεν απάντησε στα αιτήματα για σχόλια.
*Πηγή: Δημοσιογραφική έρευνα των NDR, WDR και Süddeutsche Zeitung (Γερμανία), Le Monde (Γαλλία), L’Espresso (Ιταλία), Kyodo News (Ιαπωνία), NRK (Νορβηγία), KRO-NCRV (Ολλανδία), SVT (Σουηδία), The Times (Ηνωμένο Βασίλειο), The Washington Post (ΗΠΑ) και ICIJ.
