Δέκα χρόνια από το δημοψήφισμα του 2015 και 15 χρόνια μετά την επίσημη ένταξη της Ελλάδας σε καθεστώς χρεοκοπία με υποχρεωτικό δανεισμό από το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και την ΕΕ, ο πρέσβης επί τιμή Βασίλης Κασκαρέλης, ένας από τους δημόσιους λειτουργούς που έζησαν από πρώτο χέρι την έναρξη της υπερδεκαετούς οικονομικής κρίσης αποκαλύπτει τι ακριβώς συνέβη και η χώρα οδηγήθηκε στην κατάρρευση.
Ίσως ένα σχόλιο του διπλωμάτη που χειρίστηκε τις πιο κρίσιμες και ευαίσθητες υποθέσεις της Ελληνικής Δημοκρατίας ως επικεφαλής της Μόνιμης Αντιπροσωπείας στις Βρυξέλλες, πρεσβευτής της Ελλάδας στις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών από το 2004 μέχρι το 2013 κωδικοποιεί όλες τις παθογένειες που οδήγησαν στην «ελληνική τέλεια καταιγίδα (και τα προβλήματα της ΕΕ)» όπως είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του πρέσβη Βασίλη Κασκαρέλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. «Το περίεργο είναι πώς και δεν συνέβη νωρίτερα» γράφει ο πρέσβης Κασκαρέλης που διετέλεσε και υπηρεσιακός υπουργός Εξωτερικών το 2023.
Ποια ήταν κάποια από τα προβλήματα που «έσκασαν» το 2009 και οδήγησαν στην εποχή των μνημονίων; Πάρτε παράδειγμα την Ολυμπιακή Αεροπορία. Το 2007 το ελληνικό Δημόσιο αναγκάστηκε να επιστρέψει 111 εκατ. ευρώ για παράνομες κρατικές ενισχύσεις και το 2008 η Επιτροπή ζήτησε να επιστραφούν ακόμη 850 εκατ. ευρώ! Στο τέλος του 2008, η Ολυμπιακή Αεροπορία παρήγαγε ένα εκατ. ευρώ επιπλέον έλλειμμα κάθε μέρα και τα σωρευτικά χρέη του λεγόμενου «κρατικού» αερομεταφορέα προσέγγιζαν τα 2,5 δισ.ευρώ! Ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος, ο άλλος μεγάλος ασθενής του ελληνικού δημοσίου, από έλειμμα 3,9 δισ. τον Μάρτιο του 2004 έφτασε να έχει συνολικά ελλείμματα 9,5 δισ. ευρώ τον Οκτώβριο του 2009! Αυτά είναι μερικά από τα αδιανόητα οικονομικά στοιχεία που ο πρέσβης Κασκαρέλης καλούνταν να χειριστεί όταν οι υπηρεσίες της Κομισιόν προειδοποιούσαν για τους κινδύνους αλλά οι περισσότεροι από τους υπουργούς εκώφευαν ή αδιαφορούσαν.
SOOC
Ενδεικτικό παράδειγμα του ωχαδελφισμού και της πρακτικής να ικανοποιούν τους συνδικαλιστές ή τις κοινωνικές ομάδες που διαμαρτύρονταν αδιαφορώντας για τις συνέπειες είναι οι χειρισμοί του πρώην υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης Σωτήρη Χατζηγάκη που πήγαινε στις Βρυξέλλες με την ανιψιά και εργαζόμενη ως σύμβουλός του στο υπουργείο και παρά τις προειδοποιήσεις να μην εκταμιεύσει κοινοτικά κονδύλια για ενισχύσεις αγροτών, όχι μόνο αδιαφορούσε για τις μελλοντικές επιπτώσεις αλλά και διαστρέβλωνε πλήρως τα όσα του μετέφεραν στις Βρυξέλλες. Στο βιβλίο του Βασίλη Κασκαρέλη που ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην ΕΕ, πρεσβευτής της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον και γενικός γραμματέας του ΥΠΕΞ συνεργάστηκε με πέντε πρωθυπουργός αποκαλύπτεται επίσης και το όνομα υπουργού Δημοσίων Έργων που για έξι χρόνια ούτε καν είχε πατήσει το πόδι του στις Βρυξέλλες!
Tο νέο βιβλίο «Η ελληνική τέλεια καταιγίδα και τα προβλήματα της Ευρωπαϊκής Eνωσης 2004-2013» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, αύριο Τρίτη, 22 Σεπτεμβρίου και το Newsbomb.gr προδημοσιεύει ορισμένα εξαιρετικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα, ενδεικτικά της κεντρικής κακοδιαχείρισης και της νοοτροπίας που επί πολλά χρόνια επικρατούσε στην ελληνική πολιτική σκηνή. Ο κ. Κασκαρέλης επισημαίνει με κάθε ευκαιρία πως το ερώτημα δεν πρέπει να είναι «πώς φθάσαμε στην ελληνική κρίση» αλλά το «γιατί η κρίση αυτή δεν ήρθε πολύ νωρίτερα».
Ο ίδιος μιλά με συγκεκριμένα παραδείγματα επισημαίνοντας πως υπήρξε ένας συνδυασμός παραγόντων που οδήγησε στην κατάρρευση, τονίζοντας ιδιαίτερα την ελλιπή γνώση μελών των κυβερνήσεων σε σχέση με τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς, τη δυσλειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών και την αδυναμία ή έλλειψη βούλησης του πολιτικού συστήματος να ελέγξει την κατάσταση και τη διαφθορά.
Ο Βασίλης Κασκαρέλης υπηρέτησε τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2004-2009) όσο και στην Ουάσιγκτον (2009-2012) και είχε τη δυνατότητα να επικοινωνεί την κατάσταση, την ανησυχία των Βρυξελλών και τα δεδομένα βάσει της ανάγνωσης που έκανε η Κομισιόν και οι υπηρεσίες της στους πρωθυπουργούς της χώρας κατά τα διαστήματα αυτά: «Βασίλη, παραβλέπεις τα σοβαρότατα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και δεν θα πρέπει να επικρίνεις μόνο την Ελλάδα», υποστηρίζει ο ίδιος πως ήταν η μόνιμη, σταθερή απάντηση που λάμβανε.
Οι υπερκοστολογήσεις στα έργα με κοινοτικά κονδύλια και τα πρόστιμα
Στο βιβλίο του, ο κ. Κασκαρέλης αναφέρει πως η ανησυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν έντονη για την απορρόφηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων, αλλά ιδίως για την κακοδιαχείριση που διαπιστωνόταν στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οδηγώντας την Ελλάδα στην υποχρέωση καταβολής προστίμων ή και έντοκης επιστροφής των κοινοτικών πόρων.
«Επί μήνες το 2003 και το 2004 ο Επίτροπος Περιφερειακής Πολιτικής Μισέλ Μπαρνιέ διαμαρτυρόταν εντονότατα στην ελληνική πλευρά για την αδυναμία απορρόφησης των πόρων και την κακοδιαχείρισή τους, καθώς και για τα σοβαρά προβλήματα που είχαν συσσωρευθεί κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων. Δυστυχώς, στην περίπτωση της Αθήνας, επρόκειτο για συνηθισμένο φαινόμενο, η πραγματική εικόνα του οποίου ουδέποτε πέρασε στην ελληνική κοινωνία, λόγω έλλειψης πολιτικής βούλησης των εκάστοτε κυβερνήσεων, προκειμένου να αποφευχθούν οι γνωστές εσωτερικές αναταράξεις».
SOOC
«Ενδεικτικό όμως της επικρατούσας κατάστασης ήταν το γεγονός ότι, κατά τα τέσσερα πρώτα χρόνια (2000-2004), η Ελλάδα είχε απορροφήσει μόνο το 21% των διαθέσιμων κονδυλίων. Το χειρότερο ωστόσο ήταν ότι από τα ανωτέρω κονδύλια, που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την κατασκευή διαφόρων έργων υποδομής, το 25%, δηλαδή 518 εκατ. ευρώ, ζητήθηκε από την Επιτροπή να επιστραφεί στον κοινοτικό προϋπολογισμό, λόγω κακοδιαχείρισης. Σημειωτέον ότι τα στοιχεία υπερκοστολόγησης, κακοτεχνιών κ.λπ. ήταν στοιχειοθετημένα τόσο καλά που η Αθήνα αποφάσισε να επιστρέψει τα χρήματα, χωρίς να κάνει χρήση του δικαιώματος προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο».
Ο υπουργός Δημοσίων Έργων που έξι χρόνια δεν πάτησε ούτε μια φορά στις Βρυξέλλες!
«Ενδεικτικό παράδειγμα της καταστροφικής διαχείρισης κρίσιμων θεμάτων είναι το ακόλουθο: Το σημαντικότερο ποσοστό των κονδυλίων των Κοινοτικών Ππλαισίων Στήριξης προοριζόταν για την αναβάθμιση των υποδομών της χώρας. Θα περίμενε κανείς ότι οι αρμόδιοι υπουργοί θα μετείχαν ενεργά (διαπραγματεύσεις, παρεμβάσεις, δημιουργία σχέσεων με ξένους ομολόγους) στις μηνιαίες υπουργικές συνεδριάσεις στις Βρυξέλλες, προκειμένου να διαμορφώσουν ένα θετικό κλίμα για τα ελληνικού ενδιαφέροντος θέματα. Τα σχεδόν έξι χρόνια της θητείας μου στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο «Σαρακατσάνος» –όπως αναφερόταν με υπερηφάνεια– υπουργός Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Γιώργος Σουφλιάς δεν πάτησε ούτε μία φορά το πόδι του στις Βρυξέλλες. Περιττεύει κάθε σχόλιο».
Τα τρανταχτά παραδείγματα κακοδιαχείρισης που εξέθεταν την Ελλάδα στην Ευρώπη
Στη συνέχεια ο κ. Κασκαρέλης αναφέρει με παραδείγματα την εμπειρία του από τρανταχτές περιπτώσεις κακοδιαχείρισης το πώς ήταν αδύνατο όχι μόνο να λυθούν τα προβλήματα και να διορθωθεί η κατάσταση, αλλά και να αντιληφθούν οι Έλληνες αξιωματούχοι το μέγεθος του προβλήματος. Στην ενότητα αυτή, αναφέρεται στην Ολυμπιακή Αεροπορία, στον ΟΣΕ, αλλά και τις αγροτικές επιδοτήσεις, ενώ μιλά και συγκεκριμένα για Έλληνες υπουργούς που δεν εκτελούσαν τα καθήκοντά τους με την απαιτούμενη προσοχή.
Ενδεικτικά, ανέφερε:
- Για την Ολυμπιακή:
Τα προβλήματα της Ολυμπιακής Αεροπορίας απασχολούσαν την Ελλάδα για δεκαετίες. Ο λόγος για τον οποίο καμία Κυβέρνηση δεν τόλμησε να λύσει το πρόβλημα ήταν ο ίδιος που ταλανίζει τη χώρα σε όλους τους τομείς, δηλαδή οι συνδικαλιστικές αντιδράσεις, η αναταραχή στο «πεζοδρόμιο» και η συνακόλουθη απώλεια ψήφων.
Το 2008 η Επιτροπή ζήτησε την επιστροφή και άλλων παράνομων κρατικών ενισχύσεων, ύψους 850 εκατ. ευρώ. Η οικονομική κατάσταση της εταιρείας ολοένα και χειροτέρευε, με αποτέλεσμα εντός του έτους (2008) να παράγει έλλειμα 1 εκατ. ευρώ την ημέρα, ενώ τα συσσωρευμένα χρέη έφταναν περί τα 2,5 δισ. Ευρώ.
Η Κυβέρνηση, επειδή δεν είχε εναλλακτική λύση, κατέληξε σε μία πρόταση, η οποία έγινε αποδεκτή τον Σεπτέμβριο του 2009 από τις Βρυξέλλες, και η εταιρεία εισήλθε σε μία νέα φάση με την είσοδο του εκκαθαριστή στην παλιά Ο.Α. και του ιδιώτη επενδυτή στη νέα Ολυμπιακή με νέα ονομασία «Olympic Air».
Λόγω των νέων συνδικαλιστικών αντιδράσεων, χρειάστηκε να περάσουν τριάντα χρόνια, με τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις στον δημόσιο προϋπολογισμό και, κυρίως, στον Έλληνα φορολογούμενο, καθώς και η παρουσία ενός Υπουργού με εμπειρία στα ευρωπαϊκά θέματα (σπάνια περίπτωση), για να βρεθεί μια λύση. Και πάλι δεν νομίζω ότι ήταν τυχαίο που η ελληνική οικονομία εκτροχιάστηκε το 2009.
Αν και κουραστικό, επαναλαμβάνω ότι το περίεργο και πάλι είναι πώς και δεν συνέβη νωρίτερα.
- Για τον ΟΣΕ:
Ο ΟΣΕ ήταν ο πλέον προβληματικός δημόσιος οργανισμός, καθώς τα συσσωρευμένα ελλείμματά του ήταν πολλαπλάσια εκείνων της κρατικής Ολυμπιακής Αεροπορίας.
Οι αρμόδιες Διευθύνσεις της Επιτροπής με καλούσαν τακτικά, για να μου επισημάνουν τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο ΟΣΕ και τις αρνητικές επιπτώσεις τους στη γενικότερη οικονομία της χώρας.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2007, τα οποία μας είχαν δώσει οι αρμόδιες υπηρεσίες της Επιτροπής, ο ισολογισμός παρουσίαζε ότι για κάθε 1 ευρώ έσοδα υπήρχε έλλειμμα 9,5 ευρώ, ενώ είχαν καταγραφεί 950 εκατ. ευρώ ζημιές μόνο για τον χρόνο αυτόν.
Οι δαπάνες για τους μισθούς του προσωπικού ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερες από τα έσοδα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2009 από το σύνολο των 385 εκατ. ευρώ που δαπανήθηκαν για τη μισθοδοσία του προσωπικού, περίπου 75 εκατ. ευρώ αφορούσαν σε υπερωρίες και εκτός έδρας απασχόληση. Για ό,τι αξίζει, σημειώνω ότι ουδέποτε στο Υπουργείο Εξωτερικών οποιοσ[1]δήποτε διπλωματικός υπάλληλος είχε πάρει έστω και μία ώρα υπερωρία. Σύμφωνα δε με στοιχεία των οικονομικών υπηρεσιών του ΟΣΕ, στον οργανισμό και στις θυγατρικές του από το 2005 και μετά υπήρχαν μισθοί που, μαζί με τα μπόνους, τις πλασματικές υπερωρίες, την εκτός έδρας απασχόληση και τις αναθέσεις πρόσθετων καθηκόντων έφταναν τις 5, 6, ακόμα και τις 7 χιλιάδες ευρώ τον μήνα. Δηλαδή, επρόκειτο, πέραν του σκανδάλου, για μία πραγματική ωρολογιακή βόμβα.
Μετά από πιέσεις μου στην Αθήνα, εμφανίστηκε στις Βρυξέλλες τον Μάρτιο του 2006 για επαφές με τον αρμόδιο Επίτροπο και τους άλλους αρμόδιους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΟΣΕ καθηγητής Δ. Χιόνης, ο οποίος κατά την περίοδο των μνημονίων εξελίχθηκε σε έντονο υποστηρικτή της επιστροφής στη δραχμή. Απογοητεύτηκα και εκνευρίστηκα τόσο πολύ από τις θέσεις που υποστήριζε, ώστε έκρινα ότι δεν είχε νόημα να ανοίξω συζήτηση με αντεπιχειρήματα για αναπροσαρμογές.
Επιπλέον, έχοντας αντιληφθεί ότι από πλευράς Κυβέρνησης δεν υπήρχε διάθεση επίλυσης ούτε αυτού του χρονίζοντος τεράστιου προβλήματος, για λόγους αποφυγής των βέβαιων έντονων συνδικαλιστικών/πολιτικών αναταράξεων, επικαλέστηκα ότι προέκυψε κάποια έκτακτη σημαντική συνάντηση και τον εγκατέλειψα στην τύχη του. Δεν έτυχε να τον ξανασυναντήσω, όπως και κανέναν άλλον από τους διαδόχους του. Όμως τα προβλήματα, παρά τις επισημάνσεις μου, επιδεινώνονταν μέρα με τη μέρα.
Ενδεικτικό της απαράδεκτης κατάστασης που επικρατούσε είναι ότι τον Μάρτιο του 2004 ο ΟΣΕ είχε συνολικά ελλείμματα 3,9 δισ. ευρώ και τον Οκτώβριο του 2009 τα ελλείμματα έφτασαν τα 9,5 δισ. ευρώ.
- Ελληνικός Νηογνώμονας:
Το 2008 ο αρμόδιος Μαλτέζος Επίτροπος για τα Ναυτιλιακά και τα Αλιευτικά θέματα Joe Borg με προειδοποίησε να περάσω στην Αθήνα το μήνυμα ότι από επιτόπου έρευνες των αρμόδιων υπηρεσιών της Επιτροπής είχε αποκαλυφθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος των πιστοποιητικών που εξέδιδε η εταιρεία ήταν προϊόν συναλλαγής και δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Επιπλέον, μου ζήτησε, προς αποφυγή σοβαρών αναταράξεων στην ελληνική ναυτιλία, να λάβει η Κυβέρνηση άμεσα μέτρα. Ειδοποίησα την Αθήνα, και με πήρε τηλέφωνο ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Γιώργος Βουλγαράκης, ο οποίος με παρακάλεσε να κάνω ό,τι ήταν δυνατόν για να παραμείνει ενεργός ο Ελληνικός Νηογνώμονας.
- Αγροτικές επιδοτήσεις:
Μέσα σε αυτό το νοσηρό κλίμα, στις αρχές του Φεβρουαρίου 2009 ήρθε στις Βρυξέλλες για διαπραγματεύσεις με την Επιτροπή ο Υπουργός Χατζηγάκης με αριθμό συμβούλων του, μεταξύ των οποίων βασικός ήταν ο Πρόεδρος του Οργανισμού Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΟΠΕΚΕΠΕ), τυπικό δείγμα πολιτευτή που βολεύεται σε δημόσια καρέκλα.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι δεκαπέντε χρόνια αργότερα, την άνοιξη του 2024, λόγω των συσσωρευμένων παθογενειών του, ο ΟΠΕΚΕΠΕ μπήκε σε καθεστώς δωδεκάμηνης επιτήρησης από τη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, για τη συνεχιζόμενη κακοδιαχείριση και «για πολύ ασταθές σύστημα σε επίπεδο διευθυντικού και μη προσωπικού, όπως και των συστημάτων πληροφορικής.
Η ανιψιά του υπουργού
Ένα βράδυ καλώ τον Υπουργό σε ένα εστιατόριο, προκειμένου να τον ενημερώσω με ηρεμία για τα ανοικτά ζητήματα που θα θέσει η Επιτροπή στο τραπέζι και για τον ενδεδειγμένο τρόπο αντιμετώπισής τους. Με ειδοποιεί ότι θα έρθει με δύο συμβούλους του. Τελικά, εμφανίζεται με δύο νεαρές δεσποινίδες, η μία ανιψιά του χωρίς απολύτως καμία επαγγελματική εμπειρία, «για να μαθαίνει», και η δεύτερη «με πλούσια εμπειρία» στα ευρωπαϊκά, που τελικά αποδείχθηκε ότι επρόκειτο απλώς για μία πεντάμηνη πρακτική άσκηση στις Βρυξέλλες.
Οι συνομιλητές μας μας εξήγησαν όλους τους λόγους για τους οποίους κάτι τέτοιο για τις συγκεκριμένες περιπτώσεις ήταν εκτός των Κανονισμών, επομένως παράνομο, και ότι σε περίπτωση καταβολής αποζημιώσεων-ενισχύσεων τα χρήματα θα έπρεπε να επιστραφούν με πρόστιμα και έντοκα. Γενικά το κλίμα ήταν πολύ αρνητικό. Δεδομένου ότι τα αγγλικά των δικών μας υστερούσαν τραγικά, για να βεβαιωθώ ότι κατάλαβαν την ουσία της συζήτησης, κάθε τόσο εξηγούσα στα ελληνικά τι είχε λεχθεί. Βγαίνοντας μετά από μιάμιση ώρα από την αίθουσα συσκέψεων, εξήγησα και πάλι στον Υπουργό την κατάσταση. Μου έδωσε την εντύπωση ότι συμφωνούσε. Μέχρι που φτάσαμε στο ισόγειο του κτιρίου, όπου μας περίμεναν και πάλι οι ανταποκριτές ελληνικών ΜΜΕ. Εκεί άρχισαν να με ζώνουν τα φίδια, γιατί ο υπουργός, αφού ανέφερε ότι «είχε μια εποικοδομητική συνάντηση», πρόσθεσε ότι «δεν επρόκειτο καν για διαπραγμάτευση, και κατ’ επέκταση δεν θα χρειαστεί χρόνος για την έγκριση των ενισχύσεων, καθώς πρόκειται για πράξεις απόλυτα νόμιμες και σύμφωνες με τον σχετικό κοινοτικό Κανονισμό.
«Καλά έκανες και του τα είπες»: Το τηλεφώνημα στον πρωθυπουργό
Μόλις χωρίσαμε, τηλεφώνησα στον πρωθυπουργό. Του εξήγησα σε γενικές γραμμές τα βασικά προβλήματα και την ανησυχία μου για τη συνέχεια και εισηγήθηκα να επικοινωνήσει άμεσα με τον υπουργό και να τον «μαζέψει». Μου απάντησε: «Καλά έκανες και του τα είπες και τον πιέζεις, να του τα ξαναπείς πριν φύγει». Απάντησα ότι ήταν υπουργός και δεν μπορούσα να του υπαγορεύω τι θα δηλώσει μετά την επιστροφή του στην Αθήνα. Μείναμε εκεί, και προφανώς δεν έδωσε συνέχεια, γιατί ο Χατζηγάκης έκανε και είπε ακριβώς τα αντίθετα. Λαϊκίστικες δηλώσεις επιπέδου «πεζοδρομίου», με τις οποίες διαβεβαίωνε ότι θα δινόταν όλο το πακέτο των ενισχύσεων…».
